Zrzuty poroża

Już na przełomie lutego i marca podczas spaceru po lesie można natknąć się na ciekawe znaleziska. O tej porze roku jelenie pozbywają się poroży.

Poroże jeleniowatych to wyrostki kości czołowej zbudowane z tkanki kostnej, które zupełnie pozbawione jest substancji rogowej. Poroże składa się z pnia i odchodzących od niego odrostków.
Gubione wiosną poroża nazywane są zrzutami. Mimo, że te ozdoby wyglądają imponująco i mogłoby się wydawać, że zwierzęta „budują” je latami, to do wymiany poroża dochodzi każdej wiosny. Proces jego zrzucania jest wynikiem zmian zachodzących w tkankach u podstawy pnia. W tkance kostnej tworzą się jamy, które się wciąż powiększają i w końcu poroże się odłamuje. Rana, która powstaje w trakcie zrzucania poroża, szybko się zarasta i pokrywa bogato unaczynioną skórą z delikatnymi włoskami. Naczynia krwionośne przenoszą substancje odżywcze i szybko rośnie nowe poroże, całkowicie pokryte skórą, tzw. scypułem.

Po czterech miesiącach scypuł zaczyna wysychać, wtedy zwierzęta ścierają go o krzewy i pnie drzew. W okresie wzrostu poroże jest bardzo unerwione, wrażliwe na bodźce i ból. Poroże uszkodzone w okresie wzrostu rozwija się nieprawidłowo, często w miejscu zranienia tworzy się nowy odrostek. Z czasem, kiedy poroże zaczyna kostnieć, nerwy zanikają. Od momentu zrzucenia poroża do zakończenia jego wzrostu mijają ponad trzy miesiące. W tym czasie tempo wzrostu jest zdumiewające, u niektórych gatunków jeleniowatych w ciągu doby ozdoba ta może przyrosnąć nawet o 1,5 cm.

Pierwsze poroże wyrastające u młodego jelenia jest zwykle nierozwidlone, tworzy tzw. szpice, dlatego też młode byki nazywane są szpicakami. Gdy jeleń ukończy pełne dwa lata, zaczyna wykształcać poroże z licznymi odrostkami. Dawniej sądzono, że co roku wyrasta poroże o większej liczbie odrostków, czyli że po wielkości poroża można ocenić wiek jeleni. Tak jednak nie jest, gdyż liczba odrostków tworzących się na porożu zależy od stanu odżywienia osobnika i od jego warunków życia. Jeleń o porożu rozwidlonym z jednym, odrostkiem zwie się widłakiem, o porożu z dwoma odrostkami, a więc trzech końcach szóstakiem. Po szóstaku jest ósmak, dziesiątak, dwunastak itp. Poroże nie zawsze jest symetrycznie zbudowane, często liczba odrostków po obu jego stronach jest niejednakowa. Myśliwi oceniają jelenie według tej części poroża, która ma większą liczbę odrostków, a więc jeśli z jednej strony ma pięć odrostków, a z drugiej cztery to nazywa się go dziesiątakiem nieregularnym. U podstawy pnia poroża wytwarzają się liczne kuliste wyrostki, tworząc tzw. różę. Szpice są pozbawione róży. Poroże jelenia nosi myśliwską nazwę wieńca.

Co roku jesienią odbywają się gody jeleni, czyli rykowisko które trwa około cztery tygodnie. Samce jeleni zaczynają wydawać głośne odgłosy, zaczynając tuż przed zachodem słońca, a kończąc o świcie. Przez całą noc potężny, basowy ryk byków rozlega się echem po lesie. Jednak ich największym atrybutem jest potężne poroże, dumnie noszone na głowie mniej więcej do końca lutego.